ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ
Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η φυσιολογική λειτουργία μέσω της οποίας ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και οργανώνει κατάλληλα τα ερεθίσματα που λαμβάνει από το περιβάλλον και το σώμα μας. Πρόκειται για μια αυτόματη διαδικασία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, που μας καθιστά ικανούς να αλληλεπιδρούμε αποτελεσματικά με το περιβάλλον μας.
Η θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης αποτελεί μια προσέγγιση της Εργοθεραπείας, η οποία αναπτύχθηκε από την Α. J. Ayres (εργοθεραπεύτρια με μεταδιδακτορικές σπουδές στην εκπαιδευτική ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες) τη δεκαετία του 1950-1960. Η Ayres ανέπτυξε αξιολογήσεις και διεξήγαγε μια σειρά ερευνών που τεκμηρίωσαν τη θεωρία και την παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Με τον χρόνο, άλλοι ερευνητές συνέβαλλαν στην περαιτέρω ανάπτυξη της θεωρίας.
ΤΑ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥΣ
Στη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, στις πέντε βασικές αισθήσεις που είναι ευρέως γνωστές (ακοή, όραση, γεύση, όσφρηση, αφή), προστίθενται η ιδιοδεκτικότητα και η αίσθηση που δεχόμαστε από το αιθουσαίο σύστημα. Κατά την παρέμβαση, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο απτικό, στο αιθουσαίο και το ιδιοδεκτικό σύστημα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα υπόλοιπα συστήματα θεωρούνται λιγότερο σημαντικά. Συνοπτικά, οι λειτουργίες των αισθητηριακών συστημάτων, είναι οι εξής:
ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
Η δυσλειτουργία Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι η δυσκολία επεξεργασίας των αισθητηριακών εισερχόμενων πληροφοριών από τα παραπάνω αισθητηριακά συστήματα, με αποτέλεσμα τη μη λειτουργική συμμετοχή του ατόμου σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής και τη μη λειτουργική συμπεριφορά. Οι διαταραχές αισθητηριακής επεξεργασίας διακρίνονται σε τρεις κύριες κατηγορίες:
- Διαταραχή Αισθητηριακής Ρύθμισης
- Διαταραχή Αισθητηριακής Διάκρισης
- Κινητική Διαταραχή Αισθητηριακής Βάσης
Ενδεικτικές συμπεριφορές, οι οποίες μπορεί να σημαίνουν διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία και που οι γονείς μπορεί να παρατηρήσουν στο παιδί τους, αποτελούν:
- Αποφεύγει παιχνίδι σε κούνιες, το κουτσό, το ποδήλατο, τα άλματα, το κολύμπι, προτιμά το καθιστικό παιχνίδι.
- Αντιδρά με φόβο όταν τα πόδια του χάνουν την επαφή με το έδαφος, αποφεύγει δραστηριότητες που το κεφάλι του είναι ανάποδα και τις ανισόπεδες επιφάνειες, δεν σκύβει, φοβάται την πιθανότητα πτώσης και τα ύψη.
- Φοβάται τις σκάλες και τον ανελκυστήρα.
- Ζαλίζεται εύκολα, χάνει εύκολα την ισορροπία του.
- Έχει μειωμένο κίνητρο για κίνηση, δείχνει υποτονικό, στηρίζει το κεφάλι του όταν κάθεται.
- Δεν μπορεί να παραμείνει ακίνητο, κινείται άσκοπα και συνεχώς, του αρέσει να στροβιλίζεται (χωρίς να ζαλίζεται), να πηδάει, να αιωρείται, να τρέχει αντί να περπατάει, παίζει ριψοκίνδυνα.
- Χάνεται εύκολα, δυσκολεύεται να αλλάζει κατευθύνσεις.
- Δυσκολεύεται στο διάβασμα, στο γράψιμο, στα μαθηματικά, στα αθλήματα, στο χορό.
- Φαίνεται αδέξιο, πέφτει συχνά.
- Δυσκολεύεται στην αμφίπλευρη χρήση των χεριών του, δεν εμφανίζει ξεκάθαρη προτίμηση στο δεξί ή το αριστερό του χέρι.
- Δεν του αρέσουν οι αγκαλιές, τα χάδια, αντιδρά αρνητικά στο απρόβλεπτο άγγιγμα.
- Δεν του αρέσει το κούρεμα, το χτένισμα, το μπάνιο, το πλύσιμο των δοντιών, το κόψιμο των νυχιών.
- Δυσανασχετεί σε συγκεκριμένους τύπους ρούχων, υφασμάτων, παπουτσιών.
- Προτιμά ρούχα με μακριά μανίκια και μπατζάκια για να προστατεύεται από απρόβλεπτα αγγίγματα
- Αποφεύγει την επαφή με διάφορα υλικά, όπως πλαστελίνη, αφρό, άμμο, κόλλα.
- Δεν του αρέσει να περπατά ξυπόλυτο, να είναι λερωμένο.
- Περπατά στις μύτες των ποδιών.
- Αναζητά έντονα απτικά ερεθίσματα, ερεθίσματα δόνησης ή πίεσης.
- Τσιμπά ή χτυπά το σώμα του.
- Βάζει μη φαγώσιμα αντικείμενα στο στόμα.
- Απολαμβάνει να παίζει με πλαστελίνη, αφρό, άμμο ή επιδιώκει να λερώνεται.
- Δεν αντιλαμβάνεται άμεσα χτυπήματα, ακραίες θερμοκρασίες.
- Απολαμβάνει φαγητά με έντονες γεύσεις, μυρωδιές.
- Δυσκολεύεται σε δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας, όπως η χρήση ψαλιδιού, μολυβιού, φερμουάρ, κουμπιών.
- Δεν αντιλαμβάνεται που το αγγίζουν ή δεν αναγνωρίζει αντικείμενα μέσω της αφής.
- Δυσκολεύεται να ντυθεί μόνο του.
- Σφίγγει αντικείμενα που κρατά (π.χ. μολύβι), του αρέσουν τα σφιχτά ρούχα ή τραβά τα ρούχα του για να ασκεί πίεση στο σώμα του.
- Πέφτει συχνά πάνω σε αντικείμενα, ανθρώπους, στο πάτωμα (συνειδητά).
- Χτυπά και σπρώχνει τους συμπαίχτες του, του αρέσουν επιθετικά παιχνίδια.
- Δαγκώνει αντικείμενα, τρίζει τα δόντια του.
- Η κίνησή του είναι αδέξια, μονοκόμματη, χωρίς ρυθμό και συντονισμό, κουράζεται εύκολα.
- Χτυπά τα πόδια του κατά τη βάδιση, τραβά τα δάκτυλά του, τρίζει τις αρθρώσεις του.
- Μιλά δυνατά.
- Έχει φτωχή γραφοκινητική εξέλιξη (π.χ. λαβή σύλληψης μολυβιού, σχηματισμός γραμμάτων, τήρηση ορίων).
- Δεν διαβαθμίζει την κίνησή του, τη δύναμη των λαβών του (π.χ. όταν γράφει σκίζει το χαρτί), δεν διακρίνει το βάρος των αντικειμένων που χειρίζεται (π.χ. χρησιμοποιεί πολλή δύναμη για να σηκώσει κάτι ελαφρύ).
- Δεν αντιλαμβάνεται τη θέση και την κίνηση των μελών του σώματός του, έχει φτωχή εικόνα σώματος, φτωχή στάση.
- Χρησιμοποιεί αντισταθμιστικές κινήσεις για να ολοκληρώσει δραστηριότητες όπως η ένδυση/ απόδυση, το ανέβασμα σκάλας, ιδίως όταν δεν βλέπει.
- Ενοχλείται από δυνατούς, ξαφνικούς ήχους (ηλεκτρική σκούπα, καζανάκι τουαλέτας) και κλείνει τα αυτιά του για να τους αποφύγει.
- Διασπάται η προσοχή του ή δυσκολεύεται να λειτουργήσει όταν γίνεται πολύς θόρυβος γύρω του.
Δίνει την εντύπωση ότι δεν ακούει αυτό που του λέτε ή δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του (ενώ δεν υπάρχει πρόβλημα ακοής). - Απολαμβάνει να δημιουργεί θόρυβο.
- Αποφεύγει τη βλεμματική επαφή.
- Ενοχλείται από δυνατά φώτα, καλύπτει τα μάτια του για να προστατευτεί, προτιμά το σκοτάδι.
- Δυσκολεύεται να εντοπίσει αντικείμενα στο χώρο και διασπάται από οπτικά ερεθίσματα.
- Έχει εμμονή με περιστρεφόμενα αντικείμενα.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ
Αρχικά, ο εργοθεραπευτής καλείται να αξιολογήσει τη πιθανότητα ύπαρξης Διαταραχών Αισθητηριακής Επεξεργασίας μέσω κλινικής ή φυσική παρατήρησης, συνέντευξης γονέων, δομημένων ποιοτικών αξιολογήσεων και σταθμισμένων αξιολογητικών εργαλείων, προκειμένου να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για τα ενδιαφέροντα, τις αισθητηριακές και κινητικές δεξιότητες του παιδιού.
Ο εργοθεραπευτής, πρέπει αν είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος και καλείται να συνθέσει και να ερμηνεύσει τις πληροφορίες που έχει συλλέξει, προκειμένου αυτές να καθοδηγήσουν την παρέμβασή του. Η παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης εφαρμόζεται κυρίως σε ατομικά προγράμματα παρέμβασης που εκτελούνται από τον εργοθεραπευτή, σε χώρους που πληρούν τις βασικές αρχές της θεωρίας.
Αυτό το επιτυγχάνει μέσω της προσφοράς ενός κατάλληλου, ασφαλούς και πλούσιου σε ερεθίσματα θεραπευτικού χώρου, στον οποίο το παιδί μπορεί να αλληλεπιδράσει, διακριτικά καθοδηγούμενο, αλλά και όσο ελεύθερο χρειάζεται ώστε να αναπτύξει αυτοπεποίθηση, ανεξαρτησία και εμπιστοσύνη στις ικανότητές του.
Ο χώρος πρέπει να είναι κατάλληλα διαμορφωμένος, με ύπαρξη αιωρούμενου εξοπλισμού (π.χ. κούνιες) και εξοπλισμού που θα παρέχει στο παιδί πληθώρα σωματοαισθητηριακών ερεθισμάτων (απτικά- ιδιοδεκτικά, όπως στρώματα, σκάλες, μπάλες).